Ahmet Cevdet Paşa Kimdir? Hayatı ve Eserleri

1822 yılında Bulgaristan’da dünyaya gelen Ahmet Cevdet Paşa, İslam hukuku anlamında başyapıt olarak kabul edilen Mecelle’nin yazarıdır. Gerçek adı Ahmet olmasına rağmen, daha çok Cevdet mahlasını kullanmış, bu lakap daha sonra kendi adıyla bütünleşmiştir. 1844 yılında Rumeli kalemine kadı olarak tayin edilen Ahmet Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti zamanında birçok eser kaleme almıştır.

Ahmet Cevdet Paşa Osmanlı Devleti’nin yetiştirdiği en değerli bilim ve devlet adamlarından bir tanesidir. Hukuk konusu ile yakından ilgili olan Ahmet Cevdet, İslam hukukunu Mecelle isimli eseri ile çok detaylı ve sağlam bir dille kitap haline getirmiştir. Çeşitli kanunlar ve kurumların büyük çoğunluğu Cevdet Paşa’nın elinden çıkmıştır. Osmanlı tarihini detaylarıyla anlattığı Tarih-i Cevdet isimli eseri 12 ciltliktir. 1855 ve 1865 yılları arasındaki dönemin siyasi olaylarına yer verdiği eseri ise Tezakir-i Cevdet’tir.

[renkbox baslik=”Sabiha Gökçen Kimdir? Hayatı Hakkında Bilgi
” link=”https://bilgihanem.com/sabiha-gokcen-kimdir/” resim=”https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2016/02/sabiha-gokcen-hayati-hakkinda-bilgi.jpg” renk=”gri” yenisekme=”evet”][/renkbox]

Birçok ilke imza atan ünlü isim, Türk dili çerçevesi içinde, Türkçe olarak yazılan ilk dil bilgisi kitabı, Kava’id-i Osmaniyye’nin de yazarıdır. Ahmet Cevdet Paşa, devlet adamlığı, bilim insanlığı, Türk ve İslam edebiyatlarına kattığı çeşitli eserleriyle tanınmanın dışında, ilk Türk kadın romancı kabul edilen Fatma Aliye Hanım’ın da babasıdır. Fatma Aliye Hanım da babası gibi son derece başarılı bir yazardır.

Ahmet Cevdet Paşa Kimdir?

Ahmet Cevdet Paşa, 27 Mart 1822’de Bulgaristan’ın Lofça şehrinde dünyaya gelmiş ve 26 Mayıs 1895 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Soylu bir aileden gelen Ahmet Cevdet Paşa’nın annesi şehrin ileri gelenlerinden Topuzoğulları’ndan Ayşe Sümbül Hanım, babası ise Lofçalı meclis azalarından İsmail Ağa’dır. Lofça doğumlu olmasından ötürü kendisine Lofçalı Ahmet Cevdet Paşa da denmiştir. Aslında gerçek ismi sadece Ahmet’tir. Cevdet ismi İstanbul’da eğitim gördüğü sırada, şair Süleyman Fehim Efendi tarafından kendisine verilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılda yetişmiş devlet ve bilim adamı olmakla beraber aynı zamanda tarihçi, şair ve hukukçudur. Osmanlı Devleti’ne büyük katkılar sağlamakla kalmamış; hem İslam alemine hem de Türk dünyasına faydalı sayısız eser bırakmıştır. İlköğrenimini Londra’da tamamlayan Cevdet Paşa, 1839 yılında medrese eğitimi almak için İstanbul’a döndü.

İstanbul Fatih Camii’nde 8 yıl eğitim alan Cevdet Paşa, Murad Molla Tekkesi‘nde de Mevlana’nın Mesnevi eserinden dersler aldı. Ahmet Paşa, burada kaldığı süre boyunca gelen alimlerden ve ilim insanlarından etkilendi. Tekkeye gelen şairlerden etkilenerek şiir yazmaya başlayan Ahmet Paşa, ilk önce Vehbi mahlasını kullandı. Fakat bu isim başka şairler tarafından da kullanıldığı için Süleyman Fehim Efendi kendisine 1843 yılında Cevdet mahlasını verdi. 

Ahmet Cevdet Paşa’nın Hayatı

Kendisinin doğduğu yer günümüzde Bulgaristan sınırları içerisinde yer almaktadır. Asıl ismi Ahmet iken Cevdet mahlasını ona Süleyman Fehim vermiştir. Eğitim sürecinin ilk yılları Lofça’da olmuştur. Ardından eğitimine devam etmek için 1839 yılında İstanbul’a gelmiş ve Fatih Camii’nde medreseye başlamıştır. O zamanların meşhur tekkesi Murad Molla Tekkesi‘nde de eğitim almıştır.

22 yaşına geldiğinde Rumeli’de kadı olarak memurluğa başladı. Ancak bu iş sadece rütbe olarak kalmış olduğundan İstanbul’dan ayrılması gerekmedi. 1845 yılında müderris oldu ve camilerde ders verdi. Bu süreçte iken devlet adamlığındaki yıldızı da parlamaya başladı. Yeni kanunların hazırlanması aşamalarında büyük yardımları dokundu.

1848 yılında Mustafa Reşid Paşa’nın emri üzerine görev icabı Bükreş’e gitti ve burada bir ay kaldı. 1849 yılında bir rahatsızlık geçiren Ahmet Cevdet Paşa, bir süre Bursa’da kalmak zorunda kaldı. Tedavi gördüğü süreçte aynı zamanda Kavâid-i Osmâniyye (Osmanlıca dil bilgisi) isimli kitabını yazdı.

1850 yılında Dar-ül Muallimin müdürlüğüne başladı ve kısa sürede mektebi ıslah etti. Kendisi, bilimsel olan her konunun Türkçe ile yazılabilmesinin mümkün olduğuna inandı ve çeşitli eserleri sadeleştirdi. Görev aldığı süre boyunca okula giriş ve sınav usüllerini yönetmeliklerle belirledi. Bilimin Osmanlı’da yayılmasıyla beraber Fransız Bilimler Akademisi sistemiyle çalışacak bir akademi kurulması fikrini savundu ve padişahın da uygun görmesiyle 1851’de Encümen-i Danis kuruldu. 1855 yılında devletin resmi tarihçisi olarak göreve başladı ve 10 yıl boyunca görevini sürdürdü.

Ahmet Cevdet, 1856 yılında evlenmiş ve bu evliliğinden 3 çocuk dünyaya gelmiştir. Çocuklarından Fatma Aliye Hanım ilk Türk kadın romancı olarak, Oğlu Sedat Bey ise kaleme aldığı mantık kitapları ile tanınmışlardır. Diğer kızı Emine ise, İttihat ve Terraki Cemiyeti’nde görev almış; siyasete öncülük etmiştir.

Hukuk konusuyla da yakından ilgili olan Paşa, çeşitli görevlerde bulunmuştur. Paşa olduğu sıralarda da hukuk, bilim, tarih alanında çok faydalı işler yapmıştır. 1881 yılında Abdülaziz’in ölümünde sorumlu olanları yargılamak için Yıldız Mahkemesi’nde adliye nazırı olarak görev yapmıştır.

[renkbox baslik=”Çandarlı Halil Paşa Kimdir? Hayatı Hakkında Bilgi
” link=”https://bilgihanem.com/candarli-halil-pasa-kimdir/” resim=”https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2018/03/candarli-halil-pasa-kimdir-hayati-hakkinda-bilgi.jpg” renk=”yesil” yenisekme=”hayir”][/renkbox]

1873 yılında maarif nazırlığı görevine getirilen Ahmet Paşa, 1874 yılında Yanya valiliğine atanmıştır. Yaklaşık 7-8 ay burada görev aldıktan sonra yeniden İstanbul’a dönmüştür. Burada kaldığı süre içerisinde adliye nazırlığı gibi görevlerde bulunan Ahmet Cevdet Paşa, hayatının neredeyse tamamında çok verimli ve değerli işler yapmıştır. Bunda doğuştan var olan üstün zekasının ve azminin de elbette etkisi bulunmaktadır.

Devletin neredeyse her alanında çalışmış olan Ahmet Cevdet Paşa; 5 kere adliye, 3 kere eğitim, 2 kere vakıflar, 1 kere içişleri ve 1 kere de ticaret ve ziraat bakanlığı gibi pozisyonlarda görev almıştır. 1882 yılında adliyeden ayrılan Paşa, 3 yıl kadar devlet adamlığından uzak kalmayı tercih etmiş ardından tekrar adliye nazırı olmuştur.

Ancak görevinde 4 yıl devam ettikten sonra çalışma hayatına son vermeye karar vermiş; hayatının geri kalanını ailesine ve çalışmalarına ayırmak istemiştir. Ahmet Cevdet Paşa, 1895 yılında Bebek’te bulunan yalısında vefat etmiş ve naaşı Fatih Camii bahçesine defnedilmiştir.

Ahmet Cevdet Paşa’nın Eserleri

Ahmed Cevdet Paşa, hukuktan islama kadar birçok eser kaleme almıştır. Örneğin rüştiyelerde din derslerinde okutulmak üzere Ma’lûmât-ı Nâfia kitabını yazmıştır. Her türlü bilimsel çalışmanın Türkçe yazılabileceğine inan Ahmet Cevdet Paşa, bilim alanına katkı sağlamak için hayatı boyunca büyük çaba sarf etmiştir. Ahmet Cevdet Paşa’nın yazdığı kitapları ve özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz;

• Tarih-i Cevdet (Tarih-i Vekâyi-i Devlet-i Aliyye): Osmanlı Devleti’nin 1774-1825 yılları arasındaki tarihini anlattığı, 12 ciltlik eseri. Büyük Alimin Büyük Eseri olarak da bilinen bu kitap; Osmanlı Devleti’nin buhranlı, siyasi kargaşanın yoğun olduğu dönemi kapsayan, yaklaşık 30 yıllık süre boyunca olan olayları anlatmaktadır.
• Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa: Hz. Âdem’den başlayarak birçok peygambere, halifelere ve padişahlara yer verdiği, en çok bilinen eserlerinden biridir. Daha çok eğitim ve öğretim amacıyla kaleme aldığı eseridir. Hz. Adem’in varoluşundan, ilk Türk İslam devletleri ve Osmanlı’nın ilk dönemlerine kadar olan süreçleri anlatmaktadır.
• Tezakir-i Cevdet: Ahlaki ve siyasi cepheyi anlattığı eseridir. Farklı zamanlarda kaleme alınmıştır.
• Ma’ruzat: 1839-1876 yılları arasındaki hadiseleri belirttiği ve Abdülhamid’e sunduğu eseridir. Başka bir rivayet ise II. Abdülhamid’in emri üzerine yazıldığını söylemektedir.
• Divançe-i Cevdet: Gençlik dönemindeki şiirlerini topladığı eseridir.
• Kavaid-i Osmaniyye: İlk gramer kitabı kabul edilen ve Fuad Paşa ile beraber yazdığı eseridir.
• Mecelle: Osmanlı Devleti zamanında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir heyet tarafından, islam hukukuna bağlı kalınarak hazırlanan kanun kitabıdır. Dünyanın ilk medeni kanunlarından biri olarak kabul edilir. 1868 – 1876 yılları arasında hazırlanan eser, ilk olarak 1877 yılında yayınlanmıştır.
• Ma’lûmât-ı Nâfia (Faideli Bilgiler):  Rüştiyelerde din derslerinde okutulmak üzere yazılmıştır.
• Belagat-ı Osmaniyye, Kavaid-i Türkiye, Adab-ı Sedat fi-ilm-il Adab ve Hilye-i Seadet Ahmet Cevdet Paşa’nın bilinen diğer eserledir.