Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
En küçük akarsu türü olan dere, suyun herhangi bir yol bulup kendiliğinden akıntı oluşturmasına verilen isimdir. Çoğunlukla vadilerin içinde gözlemlenen dereler yer şekilleriyle orantılı olarak akıntı yönünü belirlemektedir. Bitki örtüsünün canlanması için oldukça verimli olan dereler, yağmur sularından beslenmektedir. Çevresinde birbirinden farklı bitkilerin de yetişmesini sağlayan en küçük akarsular aynı zamanda insanlığın da bir arada kalmasını sağlamaktadır.
Tarih boyunca kurulan tüm medeniyetler akarsular çevresinde yer almıştır. Dereler ise bu akarsuların en küçüğü olduğu için hemen her yerde bulunabilmektedir. Mevsim ve iklimle orantılı olarak özellikle göçebe yaşam tarzını benimseyen kavimlerin uğrak yeri olan dere boyları bugün pek çok köyün kurulduğu mekanlar olmuştur.
[renkbox baslik=”Deniz Nedir? Nasıl Oluşur? Özellikleri Nelerdir?” link=”https://bilgihanem.com/deniz-nedir/” resim=”https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/05/deniz-nedir-ozellikleri-nelerdir-nasil-olusur.jpg” renk=”mavi” yenisekme=”evet”][/renkbox]
Hayvanların da insanların da yaşam temeli olan su, dereler aracılığıyla rahatlıkla temin edilebilmektedir. Özellikle kırsal bölgelerde tarımdan hayvancılığa kadar pek çok konuda imkan yaratan dereler özel bakım ve kontrolle uzun ömürlü olabilmektedir.
Dere Nedir?
Suları az, boyları kısa olan en küçük akarsulara dere adı verilmektedir. Nehir, göl ya da denizlerden oldukça farklı olan dereler, kısa mesafelerde ortaya çıkmaktadır. Bu mesafelerin artışı ise derenin genişlemesine ve beslenmesine bağlıdır. Özellikle yağmur sularıyla beslenen dereler, yatakları eğimli olduğunda daha uzun mesafeli olabilmektedir.
Çoğunlukla vadilerde görülen dere, toprağın geçirgenliğinden de faydalanmaktadır. Su geçirgenliği fazla olan topraklar, derelerin daha güçlü olmasını sağlayarak yer altı sularıyla beslenmesine yardımcı olmaktadır. Dereler, tatlı su özelliği gösterdiği için mikroplardan arındırıldığı an temiz su sayılmaktadır.
Dereler Nasıl Oluşur?
Toprak geçirgenliği fazla olan vadilerde kar, dolu ve yağmur sularının kendine yol yapmasının sonucu olarak dere oluşmaktadır. Şiddetli yağan yağmur ya da dolu, ince akıntı halinde başlayarak kalınlaşır. Daha sonra yumuşak ve geçirimli arazide ilerlemeye başlar. Bu şekilde hızla yükselen ve enine büyüyen dereler meydana gelir. Büyüklüğü fazla olan derelerin oluşumuna yardımcı olan bir diğer faktör ise toprağın hareketlenmesidir. Deprem ya da heyelan gibi taşınma toprak sayesinde biriken sular, akış yönü kazanarak dereleri meydana getirebilmektedir.
Derelerin Özellikleri Nelerdir?
Derelerin en temel özelliği mevsim ve yağışlardan yoğun oranda etkilenmeleridir. Bu doğrultuda dere yataklarını yılın her döneminde dolu görmek pek mümkün değildir. Özellikle ilkbahar ve kış mevsimlerinde akış gücü ve hızı kazanan dereler yağmur, dolu ve kar yağışlarından etkilenir. Derelerin bir diğer özelliği ise uzun boylu olmamalarıdır. Yalnızca bir miktar uzayan kolları olduğu için kurumaları ya da ortadan kaybolmaları da bir o kadar kolaydır. Dereler derin olmayan tatlı su birikintileridir. Bu nedenle yüzme, taşıma ya da balık avlama konusunda oldukça kısır olurlar.
Dere Taşkını Nedir?
Derelerin yılın belli zamanlarında su yataklarından taşmaları mümkündür. Dere taşkını olarak tanımlanan bu ifade temelde derenin kendi alanına suyunun fazla gelmesi anlamını taşır. Dere özellikle yaz mevsiminde küçülür ve kurur. Bu süreçten sonra aniden başlayan yağmurlar, dere yatağının hazırlıksız bir şekilde suyla dolmasına sebep olur. Bu dolgunluk özellikle dere kenarında yaşayan halk için olumsuz bir sonuç doğurur.
” link=”https://bilgihanem.com/bulut-nedir/” resim=”https://bilgihanem.com/wp-content/uploads/2017/11/bulut-nedir-nasil-olusur-ozellikleri-ve-cesitleri-nelerdir.jpg” renk=”yesil” yenisekme=”hayir”][/renkbox]
Suyu nehir ya da denize nazaran çok daha az olsa da akıntısı tehlikeli boyutlara gelebilen dere, yatağı çevresinde ev kurmuş olan halkın da maddi manevi zarar görmesine sebep olur. Taşkınlar yılın belli dönemlerinde meydana gelse de ne zaman ortaya çıkacağı belli olmamaktadır. Bu nedenle alınabilecek en temel önlem, evlerin dere yataklarının uzağına yapılmasıdır. Dereden ve boş olsa da dere yatağından uzak kalınması ani yağışlarda hayatınızın kurtulmasını sağlamaktadır.
Derelerin Akıntı Hızını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Derelerin akıntı hızı bulundukları bölgeye göre değişkenlik göstermektedir. Engebeli arazilerde meydana gelen dereler bununla orantılı olarak yüksek akış hızına sahiptir. Dümdüz ovalarda ortaya çıkan dereler ise daha çok göller gibi durağan görünür, akış hızları azdır. Derenin akış hızını belirleyen temel etken yer şekilleridir. Bu doğrultuda Doğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi akış hızının en yüksek olduğu bölgelerdir.
Dereler, mevsime göre su bulunduran akarsulardır. Bu nedenle mevsimde alınan yağış miktarı ve türü önemlidir. Birden başlayan sağanak yağmur, derenin taşıdığı su miktarını da hızını da artırmaktadır. Bunun gibi yağan kar da dere suyu üzerinde etkili olmaktadır. Bilhassa kar yağışlarının üzerinden kısa süre geçtikten sonra erimelerin görülmesi dere yataklarını besleyen en temel faktördür. Ne kadar çok kar yağarsa erime ile ortaya çıkan su miktarı da bir o kadar çok olacaktır.
Dere ile Çay Arasındaki Farklar Nelerdir?
Çaylar, derelerin bir büyük versiyonu olarak nitelendirilmektedir. Dolayısıyla dere ile çay arasındaki en temel fark uzunluklarıdır. Suyu taşıma mesafeleri göz önüne alındığında çayın çok daha uzun mesafeli olduğu bilinmektedir. Buna bağlı olarak taşıdığı su miktarı da bir o kadar fazladır. Çaylar, dereler gibi mevsimlere bağlı olarak kuruma özelliği göstermez. Kurumaları için oldukça uzun bir zaman gerekir. Bunun yanında mevsim yağışlarından etkilenmektedirler. Derelerin bir araya gelmiş haline çay ismi verilmektedir.
