Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
Türkçe karşılığı uyum olan adaptasyon, doğal seleksiyonda başarılı olmuş, ona sahip olan organizmayı evrimsel olarak daha uyumlu kılan bir özelliktir. Bu özelliğe sahip olanlar için adaptif (uyabilen) kavramı kullanılır.
Adaptasyon, canlıların bulundukları ortamlarda başarılı bir şekilde yaşamasını sağlayan genetik değişikliktir. Yapısal, davranışsal veya fizyolojik olabilir. Yapısal adaptasyonlar için vücut şekli, deri rengi, ve vücut örtüsü örnektir. Davranışsal adaptasyona da fototropizma örnektir.
Bir zehir üretmek, sümük salgılamak, homeostaz gibi biyokimyasal yollar veya sistemler fizyolojik adaptasyonlara örnek olarak gösterilebilir.
Adaptasyon, doğal seleksiyonla seçilmiş özelliklerdir. Uyabilen özellik kazanımı kalıtsal temel, çevre nedeniyle oluşmaz. Önceden de var olan genetik varyant, onu taşıyan bireye bir avantaj sağlaması yüzünden bulunur. Genetik varyantların önceden var olduğu, deneysel olarak ilk kez kanıtlayan Luria ve Delbrück; Escherichia coli bakterisinde meydana gelen rastgele değişikliklerin nasıl antibiyotik direncine yol açtığını sendelenim testi ile gösterdiler.
Çevrelerine adaptasyonları yeterli olmayan organizmalar, bulundukları ortamdan gitmek zorunda kalır ya da soyları tükenir. “Soy tükenmesi” kavramı; ölüm hızının doğum hızından daha fazla olması sonucu, zaman içinde bu türün yok olması için kullanılmaktadır. Soy tükenmesinin karşıt anlamlısı
seçilimdir. Seçilim; adaptif özelliği taşıyan bireylerin doğum oranının, bu özelliği taşımayanlara oranla daha yüksek olmasıdır.
Canlılardaki bazı özellikler adaptif amaçlıdır. Buna karşın, taşınan çoğu özelliğin varlığının nedeni belli değildir. Bunu açıklamak için farklı düşünceler vardır: Eskiden faydalı olan bir özellik şuan faydalı olmayabilir. Bir özellik faydalıdır ama faydası henüz bilinmiyordur. Bir özellik başka bir özellik için fayda sağlıyor olabilir (Spandrel olgusu)… Bu gözlem iki temel ilkeyi vurgular: Genetik varyantlar rastgele oluşmaktadır ve bir canlının çevresi sürekli bir değişim içinde olduğu için adaptasyonların faydalı olma özellikleri de gelip geçicidir.
Bir özelliğin organizmanın evrimsel uyumunu artıran nitelikte (adaptif) olması, her zaman öyle olacağı anlamına gelmez. Bir organizmanın evrimsel geçmişinin bir noktasında bir özellik adaptif olmuş olabilir. Ancak organizmanın ortamı ya da ekolojik nişi zaman içinde değişir. Bu durumda bir adaptasyon gereksiz, hatta fazlalık hale gelebilir. Bu tür adaptasyonlara vestigial denir.
Bir karşı-adaptasyon, başka bir adaptasyonun neden olduğu seçici baskı sonucu ortaya çıkmış bir adaptasyondur. Bu olgu, evrimsel silahlanma yarışında görülür, bir türü avantajlı kılan bir özellik, başka bir türde oluşup yayılan bir özellik sonucu etkisini kaybeder. Çevre koşulları ile adaptasyon doğru orantılıdır.
Adaptasyon ve aklimasyon
Adaptasyon, kimi zaman tek bir organizmanın yaşamı sırasında ortamına daha uyumlu olmak için oluşan bir değişiklik için kullanılan bir terimdir. Ancak bu olgu, daha spesifik olarak aklimasyon ya da aklimatizasyon olarak adlandırılır. Aklimasyon (iklimlenme) titreme gibi kısa vadeli bir reaksiyondur. Öte yandan aklimatizasyon (iklime uyum) ise güneşten derinin kararması gibi uzun vadelidir.
Doğal seçilim nedir?
Belirli bir türde dış çevreye uyum için daha uygun özellikler barındıran organizmalar, söz konusu özelliklere sahip olmayan diğer bireylere göre daha yüksek yaşama ve üreme şansına sahiptir. Bunun sonucunda genlerini yeni kuşaklara aktarabilme yoluyla işleyen evrimsel mekanizmaya doğal seçilim denir. Böylece dış ortama uyum sağlamakta sorunları olan bireyler ve genler organizma popülasyonundan tasfiye edilmiş olmaktadır. Ayrıca doğal seçme, doğal ayıklanma ya da doğal seleksiyon olarak da adlandırılır.
Örneğin; aslanlar ceylanlardan güçsüz ve yavaş olanları yemektedir. Bu durumda sadece güçlü ve hızlı ceylanlar çiftleşme mevsimine kadar yaşayabilecektir. Aynı şekilde hızlı koşamayan aslan da aç kalır ve ölür böylece hızlılar çiftleşebilir. Artık yeni nesil daha hızlıdır. Ama aslanlar hızlandığı için artık hızlı olan ceylanlardan bazıları yavaş sayılmaya başlar. Bu şekilde her iki tür de hızlanır.
www.aykutsaritas.com
