Dikey olarak yük ve insan taşımak için kullanılan asansörler, yüksek binalarda, hastanelerde, AVM’lerde, sahnelerde yani hayatımızın neredeyse her alanında yaşamımızı kolaylaştırıcı tol oynamaktadır. Bizler için bu kadar önemli bir durumda olan asansörler periyodik olarak bazı testlerden geçerek kullanılmaya başlıyor.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelik gereği asansörlerin her ay bakımcı firma tarafından bakımı, her yıl ise A tipi muayene kuruluşu tarafından denetiminin yapılması gerekiyor. Asansörler denetim sırasında muayene kuruluşunun görevlendirdiği mühendisler tarafından belirli testlerden geçerek etiketleniyor. Yapılan testler sonucunda kırmızı, mavi, sarı ya da yeşil etiketlerden birini alarak asansörlerin uygunluk durumu belirleniyor. Peki, asansörler hangi testlerden geçerek uygunluk durumuna karar veriliyor?
Öncelikle her yıl asansörlerin kabininin hareket ettiği kuyusu, kabininin içi, kabininin üstü ve makine-motor ve diğer ekipmanlarının bulunduğu odası ( makine dairesi ) periyodik kontrol sırasında denetleniyor. Bu denetlenme sırasında birçok testler yapılıyor. Bunların içinden en önemlileri istem dışı kabin hareketi testi, fren testi, aşırı yük testi, motor hareket süresi sınırlayıcı testi, kontaktör testi, PTC testi, faz değişimi testi, tahrik yeteneği testi, seviyeleme testi, kaçak akım testi, sınır kesici testi, acil durum testleri ile yangın ve deprem testleri sayılabilir.
İstem dışı kabin hareketi: Asansörler kat ve kabin kapısı açık iken kabinin durakta istemsiz hareketini önlemek için koruyucu tertibat ile donatılması gerekmektedir. Bu tertibat sayesinde asansörler, istem dışı kabin hareketi algıladığında kattan belirli seviyede uzaklaştığında durdurulmaktadır. Bu tertibat 2012 yılı öncesinde piyasaya arz edilen asansörlerde aranmamaktadır.
Fren testi: Asansörler mekanik ve elektriksel olarak denetlenerek aşırı hızlanmaya karşı paraşüt sistemi ile donatılmıştır. Asansörlerin hızlarına göre seçilen fren ve regülatör sistemi normal hızların aşılması sonucu devreye girerek olası kazaları önlemektedir. Regülatör sistemi asansörlerde beyan hızının yüzde 115’ini geçmesi sonucu devreye girer. Devreye giren regülatör kendini kitleyerek süspansiyon üzerindeki fren bloklarını devreye sokar ve asansörü askıda tutar. Böylece aşırı hızlanan asansör güvenli bir şekilde durdurulur.
Aşırı yük testi: Her asansör kabin alanına ve makine kapasitesine bağlı olarak değişik büyüklükte yük taşımaktadır. Asansörlerin belirlenen kapasitelerden daha fazla yük taşıması tehlikelidir. Bu nedenle asansörlerin fazla yük taşıması kullanılan tertibat ile engellenmektedir. Asansörlerin kapasitesinin yüzde 110’dan fazlasını taşımasından sonra devreye giren bu tertibat sesli veya görsel uyarı vererek asansör kabininin hareket etmesini engellemektedir.
Motor hareket süresi sınırlayıcısı testi: Asansörlerde hareket komutu var iken motorun dönmemesi durumunda motorun enerjisini kesen ve enerjisiz durumda tutan bir sitem bulunmaktadır.
Kontaktör testi: Asansörlerde besleme kontakları motor devresinde seri bağlı ve birbirinden bağımsız en az iki adet kontoktörle denetlenmelidir. Tek hızlı asansörler en az üç, çift hızlı asansörlerde ise en az 4 adet kontaktör bulunmalıdır.
PTC testi: Tahrik makinası motorunun aşırı ısınması ya da kısa devre olması sonucu asansörler PTC devresi ile donatılarak olası kazaların önüne geçilmiştir. Asansörler bu donatının yanında 1. Hız termik röle ya da 2. Hız termik röle ya da her ikisi de bulunabilir.
Faz değişimi testi: Asansöre şebekeden gelen fazlar bulunmaktadır. Bu fazların eksikliğinde asansörün çalışıp çalışmadığı test edilir. Ayrıca olası hata sonucu asansöre ters faz gelmesi sonucunda asansörün ters yönde hareket edilip edilmemesinin testi yapılmaktadır.
Tahrik yeteneği testi: Asansör kabinin altında ve karşı ağırlık karkasının altında asansör beyan hızına ve kapasitesine uygun olarak tamponlar bulunmaktadır. Asansör kabininin ya da karşı ağırlığın hareket mesafesini geçmesi yani tampona oturması sırasında asansörün daha fazla aşağıya ya da daha fazla yukarıya gidip gitmediği test edilir. Bu test sırasında halatlar kasnaklar üzerinde kayar. Yani motor asansöre hareket verirken asansör daha aşağıya ya da daha yukarıya hareket edemez.
Seviyeleme testi: Asansörler kat seviyesinin +20 ya da -20 milimetre aşağısında ya da yukarısında kalması sonucu olası kazaları önlemek amacıyla kendini kata tamamlaması gerekmektedir. 2012 ve sonrası yapılan asansörlerde bu test zorunlu iken daha önceden piyasaya arz edilen asansörlerde bu test zorunlu değildir.
Kaçak akım testi: Asansörler AC ya da DC yani alternatif ve doğru akım ile çalışmaktadır. A tipi muayene kuruluşları açısından AC 50 V ve DC 120 Volt ve üzerindeki voltaj değerleri insanlar için tehlike yarattığı kabul edilmektedir. Bu nedenle belirtilen değerden daha büyük gerilim altında olan asansörlerde 30 mA (miliamper) kaçak akım rölesi bulunmalıdır. Asansör üzerinde bulunan aydınlatma, priz, emniyet, kat ve kumanda göstergeleri de dahil bütün devreler kaçak akım röleleriyle korunmalıdır.
Sınır kesici testi: Asansör kabini bulunduğu kuyu içerisinde aşağı ve yukarı yönde hareket ederken belirli hareket mesafeleri bulunmaktadır. Bu hareket mesafelerinin aşılması tehlikeli sonuçlar yaratabilir. Bu nedenle asansörler sınır kesicilerle donatılmıştır. Sınırların aşılması sonucu asansör elektriksel denetim sonucu durdurulur. 2005 yılından önce yapılan asansörlerde sınır kesici olarak füze sistemi ve kelepçeler kullanılırken 2005 sonrası yapılan asansörlerde makaralı şalterler kullanılmaktadır.
Acil durum testleri: Asansörlerde elektrik kesilmesi sonucu devreye giren acil durum aydınlatması, iki yönlü haberleşme ve zil bulunmaktadır. Ayrıca bazı asansörlerde kata getirme tertibatları bulunmaktadır. Akü, UPS, jenaratör denilen aygıtlarla asansörler elektrik kesintisi sonucu kendini kata getirmektedir.
Yangın ve Deprem testi: Asansörlerde binadaki sistemle eşdeğer olarak çalışan yangın ve deprem sensörleri bulunmaktadır. Bu sensörler sayesinde asansörler, yangında ve depremde bazı davranışlar sergilemektedir. Yangın alarmını algılamış olan asansör hareket halindeyken gideceği kata ulaşmadan, kapısını açmadan tahliye katına gelir. Bundan sonra hiçbir çağrıyı almayarak yangın tahliye katında bekler. Deprem alarmını algılayan asansör ise hareket hâklindeyken kendini en yakın kata getirir ve bundan sonra hiçbir çağrıyı almaz. Yangında ve depremde asansörlerin kullanılması kesiklikle çok tehlikelidir.

Kaynakça:
MMO yayınları

Aykut Sarıtaş