Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
Freze tezgâhlarında kullanılan kesici takımlara freze çakısı denir. Bu yazıda freze tezgahında kullanılan kesici takımların özelliklerine sınıflandırılmasına ve çeşitlerine değineceğiz.
Freze çakıları; iş parçasına değdirilerek parça üzerinden belirli bir miktar talaş kaldırılır. Bu işlem için çakı, kendi ekseni etrafında döndürülür. Yani iş parçası ile çakı hareket halinde olmalıdır. Dolayısıyla iş parçası ile freze çakısı arasındaki ilişki iyi bilinmelidir.
Freze tezgahında kullanılan kesici takımların özelikleri
Endüstride frezeleme işlemlerinde en çok HSS rumuzu ile gösterilen hız ve sert metal uçlu kesiciler kullanılır. Torna tezgâhlarında kullanılan kalemlerle freze çakılarını karşılaştırdığımızda frezenin her bir kesici ucunun bir torna kalemi özelliğinde olduğu düşünülür ve ekonomik değeri daha iyi anlaşılır.
Eksik ve yanlış bilgilerle yapılan çalışmalar, frezenin çevresince bulunan bütün dişleri bir anda bozabilir, dolayısıyla çakının ömrü oldukça kısalır.
freze tezgahında kullanılan kesici takımların sınıflandırılması
Sivri dişli frezeler
Bu çakıların kesici ağızlarına kesilecek malzeme cinsine göre talaş ve boşluk açıları verilmiştir. Kesme şartlarını kolaylaştıran bu açılardan dolayı freze çakıları genellikle sivri dişli yapılırlar. Kanal açma ve kesme işlemlerinde kullanılırlar.
Sırtı eksantrik torna edilmiş (Sabit kesitli) çakılar
Çeşitli kavis ve profillerin (Dişli çark, zincir, dişlileri, vida vb) freze edilmesinde bu çakılar kullanılır. Bunlarda profilin bozulmaması için bileme talaş yüzeyinden yapılır.
Takma uçlu freze çakıları
Maliyetin azaltılması için büyük çaplı çakılarda gövde, takım çeliği veya dökme çelikten yapılmış ve üzerine seri çelik ya da sert metal uçlar takılmıştır. Her alanda kullanılabilir.
Freze tezgahında kullanılan kesici takımların çeşitleri
Düz Dişli Silindirik Frezeler
Geniş düzlem yüzeylerinin frezelenmesinde kullanılan bu çakılar hız çeliğinden yapılırlar. Diş ağızları çakı eksenine paralel olduğundan kesme sırasında dişler, boydan boya aynı anda malzemeye sıra ile dalarak batarlar ki, çakıda zorlama büyük olur. Dolayısı ile darbe ve sarsıntılar oluşur. Yüzeyin kaliteli olarak elde edilmesi güçleştiğinden, bu frezelerin genişliği 40 mm. den yukarı pek yapılmazlar.
Genişliği, kalınlığı az olan bu tür freze çakılarına “Kanal Frezesi” demek mümkündür. Doğal olarak kanal frezeleme işlerinde kullanılan kesici biçimidir.
Geniş düzlem yüzeylerinin frezelenmesinde ise, buna benzer çakıların daha kalını yukarıdaki mahsurlarına rağmen kullanılabilir.
Silindirik helis (vals) frezeler
Bu freze çakılarına; “Vals Freze” veya “Merdane Freze” denmekle beraber, (dişlerinin helis olmasından dolayı). “Helisel dişli freze çakısı”da denir. Geniş çevre yüzeyinde çok sayıda helis kesici dişleri bulunan çakılardır. Yalnızca çevresinde dişleri bulunduğundan, tek taraflı kesme yapar ve düzlem yüzeylerin işlenmesinde kullanılır.
Freze çakısının dişleri, kesilen malzemeye bir noktadan batma yani dalış yaptıklarından; sessiz, sarsıntısız ve düzgün bir kesme yaparlar. Düz dişli silindirik frezelere göre daha verimli ve daha kaliteli yüzey elde edilir. Derin talaş kaldırmaya elverişlidirler.
Helisel dişli freze çakılarının genel olarak dişlenmeleri yapılırken; keseceği malzeme cinsleri ile kaldıracağı talaş şekilleri düşünülür. Bunu pratik olarak; Hafif metaller için, ‘az diş sayısı ve küçük adımlı kanal’ tercih edilir. Çelik ve çeşitlerinde ise; ‘çok diş sayısı ile büyük adımlı’ helis kanal frezeler seçilir.
silindirik vals freze çakıları ve frezeleme işleminin gösterilişi
Alın freze çakıları
Çevresi ve alın bir yüzü dişlenmiş frezelerdir. Genel olarak çevresindeki dişlerle kesme işlemi yaparlar. Alın yüzündeki dişler ise, kesen çevreye destek olarak yüzeyin daha temiz çıkmasını sağlarlar. Çalışırken çakının alın yüzeyi, iş parçasına paraleldir. Dolayısı ile çevredeki dişlerle kesme yapılarak ilerleme sağlanır. Talaş kalınlığı kesme boyunca değişmediğinden, silindirik frezelere nazaran daha çok talaş kaldırmak mümkündür. Talaş kalınlığını her diş müstakil olarak keseceğinden, talaş kalınlığı yüzey frezeleninceye kadar değişmez. Düzgün kesme olacağından çakının ömrü de uzar.
Alın freze çakıları; yatay freze tezgâhlarına göre, düşeylerde daha çok verimlidir. Düşey ve üniversal frezelerde; dik başlıklara, kısa saplı malafa millerine çakı ekseni işlenecek yüzeye dik gelecek konumda bağlanırlar. Mil üzerinde ‘boyuna veya enine kamalı olarak’ takılırlar. Tespit eden vida başı, çakı alın yüzeyinin içinde kalarak iş parçasına sürtünmemelidirler
Alın freze çakıları ve alın freze çakısıyla frezeleme işlemi
Parmak frezeler
Saplı freze çakıları olup kama kanalı açma, helis olukları işleme, kam yapımı, kavis yapma, havşa ve delik işleme vb. gibi işlerde kullanılırlar.Parmak frezeler alın frezeler gibi işlem yaparlar.
Bunlara ‘saplı silindirik frezeler’ veya ‘şaftlı silindirik frezeleri’ de denir. Sap biçimleri düz, konik veya çektirme vidası delikli yapılırlar. Diş şekilleri ise şekilde görüldüğü gibi çevresine ve alın yüzeylerine açılmış olup, çapı 6 mm. den sonra büyük çaplı olanlarda ise, çevredeki dişler helisel kanallı olarak dişlenirler. (Küçük çaplı bir helisel silindirik freze gibidirler).
Çevresinde, kesici ağızları, dişleri iki ve üç ağızlı olanlar, kama oluklarının açılmasında, delme ve delik büyütme işlemlerinde kullanılır. Kesici ağızları düşey olarak, dikine ilerleme yapabilecek şekilde bilenirler.
Pens mandrenleri ve mors kovanları aracılığı ile freze tezgâhına bağlanırlar. İmalâtları, hız çeliğinden, TS 303’deki ölçülere göre yapılır.
Parmak frezeler, freze tezgahında kullanılan kesici takımlar arasında en çok kullanılanlardandır.
Çok amaçlı, çeşitli tipteki frezeler, kama kanalları ve derin kanal dik yüzeylerinin frezelenmesi ile kalıp parçaları işlerinde kullanılır. Bu frezelerin yan yüzeyleriyle, geniş olarak kesme işlemlerinde, çakının kırılabileceği düşünülerek fazla talaş verilmemelidir. Kesme şekilleri Silindirik helisel frezeleri gibi düşünülebilirse de güçsüzdürler.
Körlendiklerinde büyük çaplılar çevreden ve alından bilenirler. (Diş derinliği bitinceye kadar). Küçük çaplılar ise alından pek bilenemezler. Fakat yüzeyi çukurlaştırılarak yandan kesme işlemlerinde biraz daha kullanılması sağlanır.
Parmak frezeler hakkında daha geniş bilgi için BKNZ: Parmak freze çakıları hakkında bilgi
Kanal frezeler
Üç tarafında kesici dişleri olduğundan üç yüzeyi birden işler.
Kanal Freze çeşitleri, kesici diş biçimlerinin şekillerine göre oldukça fazladır. Çevresinde bulunan dişler yardımıyla kanalların açılmasında ve genişletilmesinde kullanılırlar.
Çeşitli kanal açma ve kesme işlemlerinde, düz dişli kanal frezeleri kullanılır. Bu işlemlerden başka bir çok işlerin yapımında, aynı malafa milinde aralarına bilezikler konarak; ikili, üçlü ve dörtlü olarak da çalışırlar.(Yukarıdaki şekil). Dolayısı ile karşılıklı yüzeylerin, temiz ve paralel olarak işlenmesi sağlanır.
Kanal frezelerinin en çok kullanılan tipi; dişleri çapraz olarak dişlenmiş kanal frezeleridir ki bunlar özellikle derin kanalların frezelenmesinde aranırlar. Kesme sırasında freze tezgâhında, büyük zorlanmalar olmaz, verim yüksek olur. Çünkü, çevre ve iki alın yüzeyindeki dişleriyle keserler. Dişleri, bir sağa, bir sola eğiktir. Kesme işlemini sağlı sollu olarak yaparlar. Çapraz dişli kanal frezelerinde, çalışırken yan yüzey dişleri arka arkaya kesmezler. Dişlerin bir sağ yüzü bir sol yüzü keserek çakının zorlanması söz konusu olmaz. Ancak çabuk körlenirler, çünkü her dişe iki dişin kaldıracağı talaş yüklenir. Bu tür frezelerin kanal genişliğine ayarlanabilen çift parça olanları da kullanılmaktadır.
Kanal frezeleri genellikle ‘sırttan’ bilenirler, bütün kalınlık ölçüleri ise, bilenmeden sonra hepsinde değişir.
Açı frezeleri:
Açılı yüzeyleri ve olukları, üzerindeki açının değeri ve niteliğine göre işlemeye yarar.
freze tezgahında kullanılan kesici takımlar – Açı freze çakıları
T freze çakıları:
Tezgâh tablalarında bulunan T kanallarını, millerin üzerindeki kama kanallarını açmada, birbiri üzerinde kayan geçmelerde, ‘Woodruf’ kama yuvaları (ay kama yuvası) ve değişen biçimde olukların açılmasında kullanılır.
Makine imalâtında kullanılan “T” kanalı ölçülerine göre hız çeliklerinden imâl edilir. Küçük çaplı olduklarından sap kısımları, kendisinden yapılarak Pens Mandrenlerine bağlanırlar. Frezeleme sırasında, frezenin üç yüzü birden keseceğinden, malzeme içinde sıkışmadan ötürü ısı oluşur. Bunu önlemek için soğutma sıvısı kullanmak zorunludur. Talaşların oluktan çıkarılması da faydalıdır.
“T” kanallarını açarken bu mahsurlarını düşünerek, yuva önceden düz kanal frezeleri ile ,tolerans ölçüleri içinde boşaltılır.
T freze çakıları ve T freze çakısının frezeleme işleminde kullanımı.
Profil frezeleri
Parçalara belirli profiller vermek için değişik biçimlerde yapılırlar.Çeşitli biçimdeki profil yüzeylerin işlenmesinde, belirli profil elde etmek amacı ile kullanılan frezelerdir. Rayba, matkap ve kılavuz kanalları profillerinin açılmasında, kesicinin uç kısmı yuvarlatılmış iki tarafı (çift yanlı) boşluk profiline uygun tarzda frezelerdir.
Profil freze çakıları ve Profil freze çakısının frezeleme işleminde kullanımı. Profil freze, ya da form freze diye adlandırılan bu takımlar, özel amaçlar için kullanılmaları sebebiyle freze tezgahında kullanılan kesici takımlar arasında en az kullanılanlarıdır diyebiliriz.
Testere frezeler
Kesme işlemlerinde kullanılan kalınlıkları 5 mm den küçük olan kanal freze çakılarındandır. Kesme işlemini çevredeki testere biçimli dişleri yapar.
Testere freze ile frezeleme hakkındaki detaylı yazı için BKNZ: testere freze ile frezeleme ve kesme
Modül freze çakıları
Standart dişli çark profillerini işlemede kullanılırlar.Modül çakıları diş büyüklüklerine göre normlaştırılmıştır. Her seride 8 veya 16 freze çakısı bulunur.
Modül freze çakısı 1 den 8 veya 16 ya kadar numaralandırılmış olup her numaranın hangi sayılardaki dişli çarkları açacağı üzerinde yazılmıştır
Modül freze çakılarının üzerinde yazan yazıların anlamı (yukarıda)
Modül freze çakıları hakkında detaylı bilgi için BKNZ: Modül freze çakıları hakkında bilgi
Azdırma frezeler
Dişli çark profillerini tam ve kolay işlemek için kullanılırlar. Azdırmalar, özel Azdırma Freze Tezgâhlarında kullanılan kesicilerdir. Düz ve Helis Dişli çarkların, Sonsuz vida çarklarının v.b. profilleri açabilmek için, sırtı torna edilmiş, vidaya benzer biçimde, freze çakıları sınıfındandır.
İmalât zorluğundan dolayı oldukça pahalıdır. Çünkü, modül frezelerinin 8 ü veya 15’li takımının görevini, azdırma frezelerinin bir tanesi yapmaktadır. Dolayısı ile her modülden birer tane bulunması yeterlidir.
Azdırma frezelerinin alın kısımlarında; “Modülü, Kavrama Açısı ve helis kanalın açısı” derece olarak belirtilir. (Helis kanal; vida özelliğindeki bu çakının, iyi kesebilmesi için, çakı çevresine açılan diş boşluğu kanalıdır.)
Sert maden uçlu frezeler
Daha sert malzemelerin işlenmesinde kullanılır. Plâket olarak üretilen uçlar, vidalanarak veya sert lehim ile gövdelere sabitlenir. Sert maden uçlu frezeler, yüksek kesme hızı ile çalışmaya elverişli oldukları için, freze tezgahında kullanılan kesici takımlar arasında en çok kullanılanlardır.
.
