İbrahim Müteferrika Kimdir? İlk Türk Matbaası Ne zaman Kuruldu?

İbrahim Müteferrika Kimdir? İlk Türk Matbaası Ne zaman Kuruldu? Matbaa denilince aklımıza ilk gelen İbrahim Müteferrika’dır. 1674’de Macaristan’ın Kaloşvar kentinde doğmuştur. Macar asıllı Osmanlıdır. Esir olarak İstanbul’a getirilmiş ve Müslüman olmuştur. “Müteferrika”, padişah veya vezirlerin saraydaki işlerine bakan görevlidir. Dil bilmesi nedeniyle devlet işlerinde görev aldı. İbahim Müteferrika, Macaristan’da öğrendiği bilgileri değerlendirerek matbaa kurma idealini 1719-1720 yılları arasında gerçekleştirdi ve bunu başardı.

İbrahim Müteferrika’nın Matbaacılığı

1720 yılında Fransa sefiri Yirmisekiz Mehmet Çelebi yanında oğlu Mehmed Said Efendi’yi de götürmüştü.  Mehmet Sait Efendi Paris’te iken bir matbaaayı da ziyaret etmiş ve İstanbul’a dönüşünde İbrahim Müteferrika ile tanışmış ve birlikte bir matbaa kurmaya karar vermişlerdi.  Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın desteğiyle matbaanın açılmasına izin verildi.  Şeyhülislâm Abdullah Efendi’den dinle ilgili olmayan eserlerin basılabileceği yönünde bir fetva, III. Ahmet’ten de uygunluk fermanı aldılar. 16 Aralık 1727 tarihinde Darü’t-Tıbâati’l Amire adlı ilk matbaanın kurulmasına başlanıldı. Makina ve Latin alfabesi kalıpları yurtdışından getirtildi. Yalova’da bir kâğıt fabrikası kuruldu. 1729 da matbaanın ilk basılan kitabı Vankulu Lügatı oldu. Ardından tarih ve coğrafyayla ilgili ve sözlük olan 16 eser daha yayımladı ve bastığı toplam eser sayısı 17’yi, cilt sayısı ise 22’yi buldu.

Matbaada Basılan Kitaplar

Matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lugatı idi. 500 adet basılan kitapların tamamı satıldı. İbrahim Müteferrika’nın Kurduğu Matbaada Toplam 17 Farklı Kitap Basmıştır:
Kitab-ı Lügat-ı Vankulu (Sihah El-Cevheri), 2 cilt halinde, 1729
Tuhfet-ül Kibar fi Esfar el-Bihar, 1729
Tarih-i Seyyah, 1729
Tarih-i Hind-i Garbi, 1730
Tarih-i Timur Gürgan, 1730
Tarih-I Mısr-i Kadim ve Mısr-i Cedid, 1730
Gülşen-i Hülefa, 1730
Grammaire Turque, 1730
Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732
Fiyuzat-ı Mıknatısiye, 1732
Cihan-nüma, 1732
Takvim el-Tevarih, 1733
Kitab-ı Tarih-i Naima, 2 cilt halinde, 1734
Tarih-i Raşid, 3 cilt halinde, 1735
Tarih-i Çelebizade, 1741
Ahval-i Gazavat der Diyar-ı Bosna, 1741
Kitab-ı Lisan el-Acem el Müsemma bi-Ferheng-i Şuuri, 2 cilt halinde, 1742

İbrahim Müteferrika’nın Ölümünden Sonra Matbaa

Mehmet Said Efendi, görevi nedeniyle matbaadan bir süreliğine ayrıldı. İbrahim Müteferrika tek başına matbaayı yürütmeye çalıştı ancak kalifiye eleman bulma sıkıntısı yaşanmaktaydı. 1747 de İbrahim Müteferrika’nın ölünce,  matbaanın işletme izni Rumeli kadılarından İbrahim Efendi ile Anadolu kadılarından Ahmed Efendi’ye verildi. Bu ikili 1757 de bir tek kitap basabildi, bu da Müteferrika tarafından basılan Vankulu Lûgatı’nın ikinci baskısıydı. Matbaanın 1784’e kadar hiçbir faaliyetti olmadı.

Matbaanın Osmanlı İmparatorluğu’na Geç Gelmesinin Nedenleri

Günah olduğuna inanılmasının yanında İstanbul’daki 90.000 hattatın engel olması öne sürülmektedir. Fakat matbaanın günah olduğu yönünde bir fetva ya da kanıt bulunmamaktadır.  90 bin hattatın engel olduğunun da inandırıcılığı yoktur.  İstanbul’da o dönemde esnafların toplam sayısı bile bu kadar değildir.  Matbaanın geç gelmesi sorunundan çok düşünülmesi gereken nokta, sonuçlardır.  Osmanlılarda matbaanın kurulduğu yıldan itibaren 65 senelik dönemde sadece 50 çeşit kitap basılabilmiştir.

www.aykutsaritas.com