Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
İslamiyet Öncesi Türk edebiyatından kısaca bahsetmeden önce, Türk edebiyatı kavramını açıklamak gerekli. Türk edebiyatı (Türk literatürü) Türkçe yazılmış, üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir. Son zamanlarda sık kullanılır olan Türkiye edebiyatı kavramı ile aynı anlamda değildir. Bunu anlamak için en basit yaklaşımla Türkiye toprakları dışında, yani Türklerin Anadolu’ya gelmeden önce de bir edebiyatı olduğunu bilmek yeterlidir. Türk edebiyatı, sadece coğrafi değişimler veya göçler düşünülerek bölümlere ayrılmaz. Türk edebiyatını incelerken, farklı onlarca kritere göre bir sınıflandırma mümkündür. Yazılı ve sözlü edebiyat, İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, İslamiyet sonrası Türk edebiyatı, Batı uygarlığı etkisinde gelişen Türk edebiyatı, Divan Edebiyatı, Halk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı gibi başlıkları edebiyat tarihimiz açısından en önemli kavramlardır. Türk edebiyatı kavramı kısaca, Türk dili ile yazılmış roman, şiir, hikaye, masal, fıkra gibi yazılı ürünler yanında sözlü edebiyatı da kapsayan bir literatürü (yazını) ifade etmektedir.
Türklerin İslamiyet kabul etmeden önceki dönemlerde ürettikleri edebiyat için İslamiyet öncesi Türk edebiyatı denilmektedir. Söz konusu döneme ait olan ve Türk dili ile yazıldığı bilinen en eski metinler, Orhun Yazıtları’dır. 8. yüzyıldan kalma Orta Moğolistan’daki Orhun Irmağı vadisinde bulunan bu yazıtlar, taşa kazınmıştır. Aynı zamanda Türk dilinin bilinen ilk alfabesi olan Orhun Yazıtları, Göktürkler tarafından Orhun Alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
İslamiyet öncesi Türk edebiyatının tamamına yakın bölümü destanlar, savlar, sagular ve koşuklar gibi sözlü ürünlerden oluşturur. Bu döneme ait Türk destanlarının büyük bir kısmı yazıya çok daha sonraları geçirilmiştir. Dünya edebiyat tarihinin önemli yapıtları arasında gösterilen bu destanların bir kısmına İran, Çin ve Arap kaynaklarından ulaşılmıştır. Bazı destanlar ise Türk ve yabancı araştırmacılar tarafından halk ağzından derlenmiştir.
Göktürk Kağanlığı dönemine ait olan ünlü Bozkurt Destanı; savaşta yaralanan bir Türkün, dişi bir kurt tarafından kurtarılması, korunması ve Türklerin çoğalıp eski güçlerine ulaşmalarını anlatılmaktadır. Türeyiş ve Göç Destanı ise Uygur Kağanlığı dönemine aittir.
Türk Edebiyatında İslamiyet Öncesi İlk Yazılı Eserler
Türk diliyle kitap haline getirilen eserler ilk kez, 9. Yüzyılda Uygur Kağanlığı döneminde ortaya çıkar. Orhun alfabesiyle yazılmış olan ve 104 sayfalık küçük bir kitap olan Irk Bitig adlı eserin, Uygurların hâkim olduğu dönemlere ait olduğu görüşü hakimdir.
Uygur yazıları ve Uygur dili vesikaları, Uygur alfabesi kullanılarak yazılmıştır. Budizm ve Maniheizm’e ait dini ilkelerin anlatıldığı bu yazıtlar, Türkistan’ın Kara Hoço kenti yakınlarında yapılan kazılar sonucunda bulunmuştur. 10. Yüzyıl başlarında yazıldığı tahmin edilen Altun Yaruk Budizm’in kutsal kitabının Uygurca çevirisidir. Sekiz Yükmek adlı eser de Uygurlar ar arasında yayılmış olan Budizm dini öğreti, düşünce veya inancını başkalarına tanıtmak, benimsetmek ve yaymak amacı ile yazılmış bir eserdir.
Kaynak: https://www.bilgitor.com/islamiyet-oncesi-turk-edebiyati
Aktif linki kullanılmadan başka sitelerde paylaşılmaz.
