Neden-Sonuç ve Amaç-Sonuç Cümleleri

Neden Sonuç Amaç Sonuç Bildiren Cümleler

Neden sonuç, İki yargının birbirine neden – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. Bu tür cümlelerde temel cümleye “Neden, Niçin, Niye?” soruları sorulur. “Niçin? Neden? Niye?” sorularına cevap veren bölüm, neden cümlesini; geriye kalan bölüm ise sonuç cümlesini oluşturur.

Neden – sonuç cümlesi “için, diye, den dolayı, -den ötürü, ile” edatlarıyla kurulabilir. Bu durumda edat olan kısma kadar olan bölüm temel cümlenin nedenini oluşturur.

Neden sonuç Özellikleri Örnekleri

» Hızlı konuştuğunuz için / ne dediğinizi anlayamadım.
Neden                                            Sonuç (Neden anlayamadım?)

♦ Yaz geldi diye / karıncalar yuvalarından çıktı.
Neden                             Sonuç (Karıncalar yuvalarından niçin çıktı?)

♦ Hava karardığından dolayı / göz gözü görmüyordu.
Neden                                                     Sonuç

♦ Katkılarınızdan ötürü / bu güç durumdan kurtulabildik.
Neden                                                 Sonuç

Neden – sonuç anlamı tonlamayla da sağlanabilir:

♦ Kaliteli değil, / bu kumaşı kesinlikle almam.
Neden                                 Sonuç

Bir cümlenin neden – sonuç cümlesi olup olmadığını anlamak için birleşik cümlenin ortasına (noktalama yerine) “çünkü” bağlacı getirilir. Eğer bu bağlaç cümleye uygun düşüyorsa o cümle neden – sonuç cümlesidir.

• Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi; benim avcı olduğumu duymuşlar.
• Kuşlar, bir daha bahçeye gelmedi (çünkü) benim avcı olduğumu duymuşlar.

Neden – sonuç cümlelerinde neden ile sonuç bölümleri yer değiştirmiş olabilir:

♦ Gökler ağlıyordu / sen yoksun diye.
Sonuç                                      Neden

♦ Derse yetişemeyiz artık, / bu saate kadar zil çoktan çalmıştır.
Sonuç                                                   Neden

Neden sonuç Soruları

Soru-1

“Yazınsal türler arasında en çok anı okumayı severim.”

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yukarıdaki yargının gerekçesi olabilir?

A) Sanatın her alanıyla ilgilenen biriyimdir ben.
B) Anı türünün de olmazsa olmazları vardır mutlaka.
C) Yazarın özel yaşamından ayrıntılar vardır anılarda.
D) Yazı türleri arasında net bir ayrım yapmak kolay değildir.
E) Her yazarın kaleme alacağı birçok anısı vardır mutlaka.

Cevap: Bir yargının gerekçesini bulabilmek için “çünkü” bağlacı kullanılabilir. Belirtilen gerekçenin de mantığa uygun olması gerekmektedir. Dolayısıyla seçeneklerdeki cümlelerden A, B, D ve E seçenekleri “soruda verilen cümleye “çünkü” bağlacıyla bağlanamaz, mantıklı cümleler ortaya çıkarmaz. Buna karşın “çünkü” bağlacını getirebildiğimiz C seçeneği aynı zamanda, diğer seçeneklerden farklı olarak, mantıksal olarak soruda verilen cümlenin gerekçesi olabilmektedir. Doğru seçenek C’dir.

Bir eylemin sonucu kimi zaman gerçek nedene değil başka bir nedene bağlanır. Böylelikle hüsn-i talil sanatı yapılır.

• Sen gülünce güller açar.
• Geldin diye erken doğdu güneş.

Soru-2

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi yoktur?

A) Ders çalışmadığı için sınıfını geçemedi.
B) Maça gittiğim için size gelemedim.
C) Arkadaş bulamadığı için sinemaya gitmedi.
D) Seni sevdiğim için bir şey söylemedim.
E) Dostlarını kırmamak için onlarla tartışmaya girmedi.

Cevap: E

Soru-3 Aşağıdakilerin hangisinde “için” sözcüğü cümleye farklı bir anlam katmıştır?

A) Seni sevdiğim için sana yol gösteriyorum. (neden-sonuç)
B) Sınavda başarılı olabilmek için çok çalışmış. (amaç-sonuç)
C) Buraya gelebilmek için epey zaman harcadık. (neden-sonuç)
D) Yaptıklarımızın kalıcı olması için uğraşıyoruz. (neden-sonuç)
E) ödevlerimi bitirmek için erkenden kalktım. (neden-sonuç)

Cevap: B  şıkkındaki cümle amaç-sonuç bildirmekte; diğer şıklardaki cümleler, neden-sonuç bildiren cümlelerdir.

Amaç-Sonuç Bildiren Cümleler

İki yargının birbirine amaç – sonuç ilişkisiyle bağlı olduğu cümlelerdir. “Ne amaçla?” sorusunun cevabını oluşturan bölüm amaç – sonuç cümlesinin amaç bölümünü buldurur.

Amaç – sonuç ilgisi “-mek için, -mek üzere, diye” edatlarıyla sağlanabilir.

• Sıcak bastırmadan yürüyüş yapabilmek için sabah erkenden uyanıyorum.
• Elindeki tüm tiyatro biletlerini satmak üzere derneklere, okullara gitti.
• Onun gönlünü alabileyim diye istediği her şeyi aldım.

SORU-1 

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “amaç – sonuç” ilgisi yoktur?

A) Kitap okuru sayısını arttırmak için çeşitli illerde paneller düzenlendi.
B) Çekimi tamamlanan film insanların beğenisini ölçmek üzere önce küçük bir gruba izletildi.
C) Dergide yayımlanacak ürünleri seçmek üzere saat üçte toplanacağız.
D) Makale yarışmasında dereceye girmek için iyi bir araştırma yapması gerekti.
E) Teknolojinin alıştırdığı kolaycılıktan dolayı roman ve şiire duyulan ihtiyaç son sıralarda yer alıyor.

Cevap: A, B, C ve D seçeneklerinde amaç – sonuç söz konusudur. Buna karşın E’de amaç değil, neden – sonuç anlamı vardır. Doğru seçenek E’dir.

SORU-2
Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan “için” cümleye amaç anlamı katmamıştır?
A) İyi bir planlama yaptığı için sorun yaşamadı.
B) Konsere katılmak için İstanbul’a gittiler.
C) Her şeyin daha güzel olması için çalışıyorum.
D) İçine sinen bir elbise bulmak için mağazaları dolaşıyor.
E) Sinirlenmemek için elimden geleni yapıyorum.

Cevap: “İçin” edatı cümleye çeşitli anlamlar katar. B, C, D ve E seçeneklerinde kullanılan “için” edatı cümlelere amaç anlamı katmışken, A’da neden (sebep) anlamı katmıştır. Doğru seçenek A’dır.

Neden-Sonuç Cümleleri ile Amaç-Sonuç Cümleleri Arasındaki Fark Nedir?

• Her amaç-sonuç cümlesi aynı zamanda bir “neden” de bildirir. Ancak her neden-sonuç cümlesi amaç bildirmez.
• Ayrıca, neden – sonuç cümlelerinde “neden” gerçekleşmiştir; ancak amaç – sonuç cümlelerinde “amaç” henüz gerçekleşmemiştir.

• “Bayramda giymek üzere kendine güzel bir pantolon aldı.” cümlesi amaç-sonuç cümlesidir. Amaç (bayramda giyme) henüz gerçekleşmemiştir. Ancak bu cümlede “neden” anlamı da vardır.

• “İnsanlar sıcaktan bunaldığından dolayı denize dökülmeye başlamışlardı.” cümlesi neden-sonuç cümlesidir, “neden” (sıcaktan bunalmak) gerçekleşmiştir.

Dikkat! Bir soruda birden fazla seçenekte “neden?” sorusuna cevap alabiliyorsak, öncelikle “hangi amaçla?” sorusunu sorup eleme yapmalıyız. “Hangi amaçla?” sorusunun cevabı bize amaç-sonuç cümlesini verecektir.