Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
Şeyhülislam veya Osmanlıcadaki kullanılışıyla Şeyh-ül İslam, dini konularda yetki ve bilgi açısından en yüksek mertebedeki kişi anlamına gelmektedir. Osmanlı Devletinde dini mevzulardaki en yüksek yetkili devlet görevlisi şeyhülislamdı. Yaşanan dini sorunlarla ilgili görüşlerini fetva yayınlayarak açıklardı. Bu fetvalar kanun özelliği taşımaktaydı.
1920 yılındaki Meclis Hükümetinde bu makam Şeriye ve Evkaf Vekaleti adıyla “Bakanlık” olarak yer aldı. Cumhuriyetin kurulması ve 1924 yılında laiklik ilkesinin kabul edilmesiyle birlikte bu bakanlık kaldırıldı. Yerine günümüzde de devam eden Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.
Osmanlı devletinde ilk defa 1424 yılında Molla Fenârî’ye bu unvanın verilmiştir. 1922 yılına kadar, tam 498 yıl boyunca bu uygulama devam etmiştir.
Bu süre zarfında 131 şeyhülislam, 175 kez bu makama getirilmiştir. Şeyhülislam olarak en uzun süre görev yapan Ebu’s-Suûd Efendi 29 yıl, en az görevde kalan ise 13 saat ile Memikzade Mustafa Efendi’dir. Son Osmanlı Şeyhülislâmı Medenî Nuri Efendi’dir. 131 şeyhülislamdan 122’si Türk asıllıdır. 9’u ise Arap, Boşnak Gürcü, Çerkes ve Arnavut’tur.
Şeyhülislam olarak görevlendirilenler, sadece dini konularda değil bilim konusunda da donanımlı, seçkin kişilerdir. Aralarında çok önemli bilginler, hukukçular, yazarlar, şairler, hattatlar ve bestekârlar vardı. Birçok şeyhülislamın, verdikleri fetvaları toplayarak eser haline getirdiği bilinmektedir. Bu eserlerin, hem İslamî ilimler, hem de Osmanlı hukuk tarihi açısından önemli yeri vardır.
Osmanlı devletinde Şeyhülislam, ilmiye sınıfının başı sayılıyordu. Klasik Osmanlı devrinde devlet görevlileri kalemiye, seyfiye ve ilmiye olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu. Günümüzdeki Adalet Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın görevlerini Osmanlı’da ilmiye sınıfı üstlenmiş durumdaydı.
Şeyhülislam, Osmanlı döneminde çok saygın, çok bilgili ve donanımlı bir niteliğe sahipti. Osmanlı tarihinde sadrazam olmak için herhangi bir eğitim şartı yoktu ama şeyhülislam olmak için eğitim önemli özelliklerden biriydi. Şeyh-ül İslam olmanın ilk basamağı olan kadılık, müftülük ve müderrislik için bile, medreselerin en yükseğini bitirmiş olmak zorunluydu. Osmanlının, şeyhülislamlığa verdiği yüksek önemi ve değeri göstermesi açısından bu durum oldukça önem arz etmektedir.
