Tsunami nedir? Tsunamiden Korunma Yolları Nelerdir?

Tsunami nedir? Tsunami, insanlığın üstesinden gelmekte en çok zorlandığı, can ve mal kaybının en yüksek olduğu doğal afetlerden biridir. Kıyı bölgelerindeki nüfus artışı nedeniyle tsunamilerin verdiği zararlar da artmaktadır. Ülkemiz kıyılarında da tarihin çeşitli dönemlerinde tsunamilerin meydana geldiği bilinmektedir.

Tsunami Nedir? Tsunami Nasıl Oluşur?

Okyanus veya deniz tabanında meydana gelen deprem, volkanik patlamalar ile bunların yol açtığı taban çökmeleri, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar gerçekleşmektedir. Bu olaylar sonucu denize geçen enerji, dev deniz dalgası oluşturmaktadır. Bu dalgalar kıyılara vurduğunda yıkıcı etki yaratabilmekte ve uzun periyotlu olabilmektedir. Bu durum da Japonca’da “Liman Dalgası” anlamına gelen tsunami (sunami okunur) olarak adlandırılmıştır. (Tsu: liman, nami: dalga). Bu adlandırılmanın nedeni ise Japonya’da 21000 kişinin ölümüne yol açan ve 1896 yılında meydana gelen Büyük Melji Tsunamisi sonrası dünyaya yaptıkları yardım çağrısıdır. Japonların, yardım çağrısı içinde kullandıkları Tsunami sözcüğü, bu tarihten sonra tüm dünya dillerinde kullanılmaya başlanmıştır.

Tsunami, daha sık olarak Pasifik Okyanusunda görülür. Diğer okyanus ve denizlerde ise seyrek görülür. Okyanus kabuğunun kırılması sonucu oluşan tsunami, okyanus açıklarında bir insan boyu kadar yüksekliğe ve dalga boyu yüzlerce kilometredir. Tsunaminin diğer gel-git ya da dalgalarından farkı, su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır.

Salınım:  Kapalı havzalarda, körfezlerde, göllerde, rüzgar ya da depremlerde oluşan küçük periyotlu dalgalara salınım adı verilmektedir.

Tsunamiler oluşum sırasında 3 evreden geçer;

1. Oluşum Evresi: Okyanus tabanındaki yer kabuğu kırılarak deprem oluşur. Bunun sonucunda okyanus ya da deniz suyunun dengesi bozulur ve su kütlesi karıştırılır.
2. Yayılma Evresi: Oluşan dalgalar açık denizlerden kıyılara doğru hızla yayılır.
3. Sel-Tufan Evresi: Karalar, kıyılardaki yerleşim alanları, tesisler, limanlar su altında kalır.

Bazen denizin dibinde bir deprem ya da volkan patlaması meydana gelir. Bu olay okyanusun dibindeki suyu yüzeye doğru itince iki yönde de ilerler. Kimi zaman kıyılara ulaşıncaya kadar binlerce kilometre yol alırlar.

Tsunamiden Korunma Yolları Nelerdir?

Depremin, deniz kıyısında hissedilmesi mutlaka akla tsunamiyi getirmelidir. Deprem Nedir? Korunma Yolları Nelerdir? Makalemizde belirttiğimiz gibi bu olasılık her zaman vardır. Tsunaminin belirtisi deniz suyunun yavaş yavaş bir metre kadar yükselmesi ve çökmesi ile belli olur. Bu dalga sonrakilerin habercisidir. Yıkıcı dalgalardan önce okyanus ya da denizden gelen gök gürültüsü veya uçak sesini andıran bir uğultu duyulabilir. Bu durumda;

• Kıyıdan çok hızlı bir şekilde hemen uzaklaşmak gerekmektedir. Eğer tekne benzeri bir deniz aracında bulunuluyorsa kıyıdan uzaklara, açık denizlere doğru giderek dalganın etkisinden kurtulmak mümkündür.
• Karadakiler ise denizden ve deniz kıyılarından uzaklaşmalıdır.
• Araştırmalara göre tsunamiden en çok zarar görenler kıyıdaki meraklılar. Meraklıların tsunamiyi izlediği sırada çok felaketin içine sürüklendiği bilinmektedir.
• Tsunami hakkında bilgi sahibi olmak büyük bir önem arz etmektedir.

En Büyük Tahribatlı Tsunamiler

Tarihte,  çok büyük yıkımlara neden olan tsunami felaketlerinden bazıları kronolojik sıraya göre şunlardır:

1. 20 Eylül 1498 tarihinde Japonya’da meydana gelen tahminen 8.3 büyüklüğünde bir deprem Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarında tsunami dalgalarına neden oldu. En az 31.000 kişi bu büyük afette can verdi.
2. 1 Kasım 1755 tarihinde Portekiz’in Lizbon kentinde meydana gelen 8.5 büyüklüğündeki depremin ardından meydana gelen 30 m yüksekliğinde dalgalar, Portekiz ve İspanya’nın Güney – Batı kıyısında ve Fas’ta etkili oldu. Deprem ve ardından gelen tsunami Portekiz, Fas ve İspanya’da 60.000 kişinin ölümüne yol açtı..
3. 27 Ağustos 1883 tarihinde Krakatau (Endonezya)’da meydana gelen tsunami, Krakatau kaldera volkanın patlaması ile bağlantılıdır. Tsunami sonucu Anjer ve Merak kasabaları yıkıldı. 2000’i volkanik patlama sonucu ve 38.000’i de tsunami nedeniyle olmak üzere yaklaşık 40.000 kişi hayatını kaybetti.
4. 26 Aralık 2004 tarihinde Endonezya’nın Sumatra kıyılarında meydana gelen 50 metre boyundaki tsunami Meubolah,  230.000 kişinin ölümüne neden olmuştu.
5. 11 Mart 2011 tarihinde Japonya’nın doğu kıyısını etkileyen 10m yüksekliğindeki dalgalar, saatte 800 km hızdaydı. Bu tsunamide 18.000’den fazla kişi hayatını kaybetti.

Türkiye’de Tsunami Tehlikesi Var Mı?

İstatistikler, dünyadaki tsunamilerin yüzde 10’unun Akdeniz’de olduğunu göstermektedir. Avrupa Birliği, Akdeniz kıyılarındaki muhtemel tehlikenin ortaya çıkarılması için hatırı sayılır bütçeli bir proje başlatmıştır. 1908 yılında Sicilya’nın Messina kentinde 60 bin kişinin ölümüne yol açan bir deprem olmuştur. Depremden sonra gerçekleşen Akdeniz’deki bilinen en büyük tsunaminin ise 1500 kişinin ölümüne neden olduğu bilinmektedir.

Uzmanlara göre Akdeniz’de yaklaşık her 136 yılda bir büyük bir tsunami olmaktadır. Bu gerçekle 21’inci yüzyılda Akdeniz bölgesinde özellikle de Yunanistan civarında büyük bir tsunaminin olması mümkündür ve İtalya ve Yunanistan kıyılarını birkaç dakika içinde vurabilir.

www.aykutsaritas.com