Aykut SARITAŞ Bilgi Paylaşım Sitesi !
Bugün sizlere Bağışıklık Ve Üreme Sistemi Hakkında Bilgi makalesi hakkında bazı bilgiler vereceğim. Bu bilgiler genellikle eğitim kurumlarında ve de gerçek hayatta sizlerin işine yarayabilir.
Bağışıklık Sistemi: Vücuda zarar verecek, hastalığa neden olacak etkenlere karşı vücudu savunan sisteme bağışıklık sistemi denir. Bazı organlar ve bu organlardan kaynaklanıp kanda ve diğer dokularda dolaşan bazı özel hücre ve maddeler bağışıklık sistemini oluşturur.
Üreme Sistemi: Üreme işlevi gören organların bir araya gelerek oluşturdukları sisteme, üreme sistemi denir. Üreme sistemi organları kadınlarda ve erkeklerde farklıdır.
İKİNCİ BEYNİMİZ OLAN BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİN GÜCÜNÜN SIRLARI
Dünya İmmünoloji gününe özel nasıl mesajlar verilmeli? Bağışıklık sisteminin öneminden bahsedebilir misiniz?Vücudumuzda, öğrenebilme, düşünebilme ve hafızasında saklama kapasitesinde iki tane sistem var; biri beyin, diğeri de bağışıklık sistemi. Bağışıklık sistemi, genetik olarak var olan, atalarımızdan aktarılan bilgimizi kullanıp, karşılaşılan bir mikroba, yabancıya karşı bu bilgiyi işleyip, işledikten sonra sadece mikrobun olduğu bölgeye ODAKLANARAK SAVAŞAN, yok edinceye kadar yılmadan uğraşan ve bu deneyimini unutmayıp saklayan, her yeni durum için bu deneyimini de kullanarak yeni bir yanıt üretebilen bir sistemdir. Geçmişten gelen bilginin saklanmış hali olarak, bir takım refleks yanıtlarımız vardır Bağışıklık sistemi de beyin gibi bu bilgiyi var olan durum karşısında değerlendirip, sentezleyip, mikroba özel, kansere özel, organ nakline özel yanıtlar üretir. Bu beyin ve bağışıklık sistemi dışında hiçbir sistemde, hiçbir organda olmayan bir özellik.
Bağışıklık sisteminin görevi bireyin özünü korumaktır. Bu nedenle önce kendini bilmek gerekir ki özüne zarar vermesin. Bu bağlamda, bağışıklık sisteminin, en az düşmanla savaşmak için gereken emek kadar kendini bilmek için emek harcadığını söyleyebiliriz. Bu arada her mikrobu da umursamaz. Mesela, vücudumuzun içinde bağışıklık sistemi hücrelerimizin toplam sayısının en az 30, kimi çalışmalara göre hatta 100 katı mikrop yaşar. Ama biz onlara cevap vermeyiz, umursamayız hatta onlar ile karşılıklı kazançlı olarak denge içinde birlikte yaşarız. Tıpkı beyin gibi bağışıklık sistemimiz de öğrenme yetisine sahiptir. Bu öğrendiklerinin bir kısmını bir deneyim olarak hafızasında saklar ve gerektiği zaman hatırlayarak kullanır. Yani sosyal bir varlık olan insanın kişisel deneyimlerini saklaması gibi, bağışıklık sistemi de kendi geçirdiği deneyimlerin bilgilerini saklar. Bağışıklık sisteminin hafıza özelliğini aşılarda kullanıyoruz mesela. Ama sadece aşılarla da değil; bağışıklık sisteminin daha hücresel, daha moleküler hafıza mekanizmaları da var. Yani çok boyutlu düşünme ve saklama kapasitesine sahip diyebiliriz. Bu da beyinle benzer olan bir diğer özelliği.
Tolerans ise hem kendine hem de bazı yabancılara hoşgörü demek. Örneğin kendi ailenizdeki bireyler ne yaparlarsa yapsınlar sizin bir parçanızdırlar ve onların bir çok özelliğini, davranışını makul sınırlara kadar hoş görürsünüz. Bağışıklık sistemi de benzer şekilde kendisine ait olana yani öze karşı hoşgörülüdür. Bunun şöyle bir faydası var: Öze karşı hoşgörülü olması demek, sistemin kendi varlığını sürdürmesi demektir. Aslında immünoloji benlik bilimidir. O ‘ben’ bilgisi, kendimize ait hücrelerimize, içimizdeki herhangi bir organa savaşmamamızı, kendimize zarar vermememizi sağlıyor. Bu sistemin amacı, zararlı yabancıya karşı savaşarak, kendini korumaktır. Bu savaşı verirken de kendine karşı tamamen zararsız veya en az zararla savaşı sonlandırmak üzere programlanmıştır.
Bu sistem ne zaman oluşuyor? Anne karnına düşer düşmez mi?
Bağışıklık sistemi vücuda tüm organlara yayılmış olan hücrelerden ve ek olarak dalak, karaciğer, timus, lenf bezi gibi organlardan ve kemik iliğinden oluşur. İlk bağışıklık sistemi hücrelerinin aort dediğimiz en büyük atardamarımızın içinde olduğunu gösteren çalışmalar var. Yani kanın oluşmaya başlaması ile birlikte bağışıklık sistemimiz de oluşmaya başlıyor diyebiliriz. Daha sonra en erken öncülleri karaciğer içinde gösterilmiş. Karaciğer öncesini göstermek, yöntemsel olarak çok kolay değil. Burada en ilginç nokta, özü olan ve olmayanı ayırt etmek temeli üzerine kurulmuş bir sistemde yarı yabancı olan bebeğin, anne rahminde nasıl kalabildiği ve daha önemlisi bağışıklık sistemi tam olan annenin bu yarı yabancıyı nasıl reddetmeden dokuz ay saklayıp büyütebildiği. Bağışıklık biliminin en etkileyici, en gizemli ve yanıt bekleyen bir çok sorusu olan konusudur. Yeni doğan bebekler bağışıklık açısından gelişmemiş olarak doğarlar. Rahim içi yaşam boyunca anneden koruyucu faktörler bebeğe geçer. Yeni doğanda bağışıklık sistemi ile ilgili hücre ve sıvısal bir takım mekanizmalar çok az bir şekilde var ama yeterli değildir. Bu dönemde anneden gelen bir takım bağışıklık bileşenleri bebeği korur.
İmmünglobulin denen koruyucu antikorların tam olarak yapılabilmesi 3 yaşı bulur. İlginç olarak, 2 yaşa kadar anne sütü ile beslenen çocuklarda, anneden gelen immünglobulinlerin 3 yaşa, yani bebek bunları tam olarak yapabilene kadar bebeği koruduğu bilimsel olarak gösterilmiş. Bağışıklık sisteminin hücreleri ile birlikte tam olgunlaşması ise 6-7 yaş civarında olur ve ondan sonra da hiç bitmez. Sürekli bilmek ve öğrenmek, yeni deneyimler kazanmak ister. Ama bazen de hatalar yapar.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ HATA YAPARSA NELER OLUR?
Mesela bazen kendine karşı az hoşgörülü olabilir. Bu kendine katlanamama durumu, kişinin kendi hücrelerine zarar verebilir ve otoimmün hastalıklar ortaya çıkar. Basit anlatımla otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin özüne toleransının yıkılması şeklinde oluşur diyebiliriz. Bazen de hoşgörünün dozunu ayarlayamaz ve fazla hoşgörülü olarak içimizde büyüyen kansere ya da tümöre karşı kendisiymiş gibi davranabilir. Yani bizi korumakla yükümlü bu mekanizma, maalesef bazen kendi zararımıza çalışabilir. Alerjik durumlar ortaya çıkabilir ya da organ naklinde takılan organı kabul etmeyebilir. Bunların hepsi de elbette istemediğimiz ve ‘herkes hata yapabilir’ diyemeyeceğimiz bir durumlar…
Bu durumların ortaya çıkmasını tetikleyecek belirli sebepler var mı?
Genetik olarak sağlam bir bağışıklık sistemi arada hata yapsa da bu hatalarını tekrarlamaz. Ama genetik bir yatkınlık durumu var ise ki bu çok sayıda gen ve bunların karmaşık ilişkilerini içerir, çevresel etkenler hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. ‘Normal’ sayılabilecek hatalara bir örnek vermek gerekir ise; çok gürültülü bir infeksiyon hastalığının ardından, düşmana çok yönlü saldırıda bulunurken tüm hücrelerini, bileşenlerini aktifler. Öze zarar gelmemesi için, bu aktif saldırgan durumun bir süre sonra sönmesi gerekir. Hızını alamayıp savaşa uzun sure devam ederse otoimmün durumlar oluşabilir. Bağışıklık sistemi hatalarında, hatta her bir hastalık özelinde ayrı ayrı çok sebep vardır. Savunma ve korunma için bu kadar farklı mekanizmaya sahip bir sistem doğal olarak bozulabilecek çok fazla parçaya sahiptir. Bunlarla ilgili birçok araştırma yapılıyor. Ömürler bitecek bu araştırmalar bitmeyecek diyebiliriz.
ÇOCUKLARDA BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ NELERDEN ETKİLENİYOR?
Bağışıklık sistemi 7 yaş civarında olgunlaşıyor dediniz. Bu yaşa kadarki süreç, güçlü bir bağışıklık sistemi oluşumu için etkili mi?
Bu konudaki tavsiyeleri klinisyenlere bırakarak, bir temel bilimci olarak şunları söyleyebilirim; ‘şu yenirse ya da şöyle yaparsanız bağışıklık sistemi normal çalışırken bozulur’ diyebileceğimiz bir etken yok. Çocuklarda önemli olan şeylerden biri iyi uykudur. Çünkü uykuda büyüme hormonu salgılanır. O büyüme hormonu gibi bir takım sıvısal vücut bileşenleri bağışıklık sisteminin iyi yanıt vermesini sağlar diyebiliriz. Stres, (bu arada stresi sadece psikolojik stres olarak almamak lazım. Bir infeksiyon hastalığı, bağışıklık sisteminin stresidir) küçük yaşlarda sıkça geçirilmiş enfeksiyonlar, beslenme bozuklukları gibi etkenler bağışıklık sisteminin doğru çalışmasını etkiler ancak genetik kodda hiçbir hata yok ise o durum telafi edilebilir. Ama bir bozukluk zaten varsa, bir ya da birden fazla olumsuz çevre koşulu yan yana geldiğinde bağışıklık sistemini etkileyebilir. Ancak tekrar ediyorum, ‘özellikle bir gıdayı yemek bağışıklık sistemini düzeltir’ diye bir şey yok. Bu söylediğim emme çağındaki bebekler için geçerli değil elbet. Anne sütü, bağışıklık sisteminin sağlam olarak gelişebilmesi için olmazsa olmaz bir şarttır. Eğer genetik olarak belirgin bir bozukluk, immün yetmezlik dediğimiz bir durum yok ise sağlıklı bir bağışıklık sistemi için bebekler için anne sütü yeterli.
KOMŞUNUZU DEĞİL, DOKTORUNUZU DİNLEYİN
Peki bağışıklık sistemini güçlendirmekle ilgili neden bu kadar sık duyuyoruz bu önerileri?
Çok değişkenli, çok sayıda farklı yolağı olan bir sistem olduğu için gerçek gücünün sayısal ölçümü kolay değildir. Bu da pek çok kişinin bu konuda dayanaksız ya da az dayanaklı kurgulamalar yapmasına yol açıyor herhalde. Daha kötüsü bundan ticari kazanç sağlanması elbette. Bu önerilerde doğru noktalar da olabilir. Belki de, kim bilir? (gülüyor)… Ancak bilimsel olarak doğru olanı söyleyebilmek için, bir şeyin ya da bir ürünün bağışıklık sistemini güçlendirdiğini iddia edebilmek için seçilmiş ve birbirine sayısal olarak denkleştirilmiş, ürünü kullanan ve kullanmayan insanda yani örnekte denenmesi, denek sayılarının yeterli büyüklükte olması (öyle 15-20 kişi yetmez) ve bu etkinin iki grupta gerçekten anlamlı düzeyde farklılık yarattığının ispatlanması lazım. Yoksa bu bilimsel bir söylem değil, ‘komşu’ önerisi olmaktan öteye geçmeyen bir şey olur. Üstelik pahalı ve birilerine para kazandıran bir yol olur. Ayrıca bu tür ürünler ilaç olmadıkları, gıda takviyesi olarak izinlendirildikleri için Sağlık Bakanlığı’nın denetiminde de değillerdir.
Bağışıklık sisteminde mikrobun hangi yoldan vücuda girdiği çok önemli. Mikrobun nereden girdiği bağışıklık sisteminin ona karşı nasıl yanıt vereceğini belirler. Yani, ciltten, kandan, solunum sisteminden girerse mikroplu şok oluşturabilecek kadar bağışıklık sistemini etkileyen bir bakteri, ağızdan alındığında hiç problem yaratmayabilir hatta onlara hoşgörülü bile olabiliriz. İşte bu tür bakterilerin bağışıklık sistemini etkileyecek bazı kısımlarını toz haline getirip kapsüllere koyup bağışıklık sistemini güçlendiriyor derseniz çok yanlış bir yönlendirme yapılmış olur. Çünkü o bakteri zarı ekstresi yutulduğunda ona hoşgörü kazanılır. Bağışıklık sistemi güçlendirici olarak piyasada bulunabilecek bu tür ürünler bağışıklık sisteminin hoşgörü gücünü artırmaya yönelik etkileri olduğunu belirten bir sloganla mesela ‘artık X bakterisini hoş görmeyi öğreneceksiniz’ şeklinde satılırlarsa sorun olmaz tabii (gülüyor). Bu tür ilaçlar aşı gibi bir etki yaratmaz ve o hoşgörü elbette bizim istediğimiz bir hoşgörü değil. Haydi bir zararı olmadığını düşünelim. O zaman da sizin cüzdanınıza zarardır.
Hepimiz insanız. Çaresizlik çare aratır. Biz hekimler de yüzyıllardır, tababetin simgesinde de kullanılan yılan tarafından lokman hekimin elinden çalınan ölümsüzlüğün sırrını, hastalıkların çaresini arıyoruz. Bu tip durumlarda insan, ilaç olmayan bu tür ürünlere yönelebilir, her seçeneği denemek isteyebilir. Çaresizlik insanı sömürülmeye açık hale getirir ve umut tacirliğine yol sağlar Çaresizliğin sömürülmesi konusu, gribe, soğuk algınlığına yönelik ‘bağışıklık güçlendiricilerin(!) kısmi masumiyetinden kanser tedavisine uzanıyor ise bunu kısmi masumiyet olarak değerlendiremeyeceğim. Bunun affedilir bir yanı yok. Umut tacirlerine para kazandırmamak için, kanıtlanmış etkiyi bilene, bilimsel bilgiyi takip edene yani hekime danışın. Tabii her şeye rağmen böyle alternatif bir yola başvuracak kadar çaresiz hissedebilir ve tüm bilimsel yaklaşımlara kulağınızı tıkayıp yine de deneyebilirsiniz. Eğer böyle bir şey yapıyor iseniz, bir araştırmaya denek olarak katılıyorsunuz demektir. Burada dikkat edilecek şey şudur; eğer siz örnek hasta olarak böyle bir çalışmaya katılacaksanız, çaresizliğinizden faydalanan bir umut tacirliği durumu söz konusu değil ise siz para alan kişi olmalısınız, para veren değil. Para almasanız bile asla para veren olmamalısınız. Çünkü siz canınızı ortaya koyuyorsunuz, yeni bir bilginin üretilmesine katkıda bulunuyorsunuz. Neden bunu için para ödeyesiniz?
